Bakı Dövlət Universiteti Tarix fakültəsi

14 mart 2025-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsində tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aydın Məmmədovun "Tarix elmində riyazi metodlardan istifadənin elmi xüsusiyyətləri və əhəmiyyəti" mövzusunda "Elm günü"nə həsr olunmuş elmi seminarı keçirilmişdir.

Tarix elminin hazırkı vəziyyəti, bir tərəfdən, toplanmış təcrübənin ümumiləşdirilməsi, digər tərəfdən nəzəri və konseptual xarakter daşıyan fundamental problemlərin dairəsinin əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi ilə xarakterizə olunur. Bundan əlavə, bir sıra tarixi hadisələrin elmi obyektiv təhlili onları ideoloji doqmalardan və subyektivlikdən təmizləməyi, o cümlədən problemə dəqiq elmlərin elmi metodologiyası baxımından yanaşılmasını tələb edir. Məhz bu mənada riyaziyyat tarixçiyə əhəmiyyətli dərəcədə kömək edə bilər. Elmlərin şahı adlandırılan riyaziyyatın digər elmlərin öyrənilməsində də böyük rolu vardır. Müasir tarix elmində riyaziyyat ən mürəkkəb problemlərin çoxunu həll etmək üçün ən optimal vasitələrdən biridir. Qədim dövrlərdən bəri insanlar kainatımızın yaradılışının sirrini riyazi təfəkkürə söykənərək açmağa, izah etməyə cəhd ediblər.

Dosent Aydın Məmmədov söylədi ki, riyazi düşüncə, problemlərin həllinə  riyazi nöqteyi-nəzərdən yanaşmaq ilk növbədə yaradıcı təxəyyül, zəngin dünyagörüşü, hətta fantaziyaya malik olma bacarığı tələb edir. Təsadüfi deyildir ki, riyaziyyat elminin müxtəlif sahələrinin inkişafına böyük töhfələr vermiş, XIX əsrin dahi alman riyaziyyatçısı David Hilbert sonralar riyaziyyatı “tərk edərək” şair olmuş tələbəsi haqqında demişdir: “Mən onu yaxşı xatırlayıram. O, şair oldu. Riyaziyyat ilə məşğul olmaq üçün onda  fantaziya həddən artıq az idi”. D. Hilbertin bu fikrindən belə qənaətə gələ bilərik ki, dəqiq elm olan riyaziyyat hətta zəngin bədii yaradıcılıq təfəkkürü tələb edən ədəbiyyatdan daha çox fantaziya, daha geniş təxəyyül tələb edir. Məhz belə bir hərtərəfli riyazi təfəkkür tərzi nəinki mürəkkəb hesablamalar aparmaqda, həm də sosial-iqtisadi və siyasi-ictimai problemlərə də çevik və rasional yanaşmada misilsiz rol oynayır. Tarix elminin demək olar ki, bütün sahələrində, ən müxtəlif mövzuların, ayrı-ayrı tarixi obyektlərin tədqiqi zamanı riyazi metodlardan istifadə son dərəcə böyük əhəmiyyət kəsb edir. İstər tarix fənninin tədris prosesi, istərsə də, ictimai və humanitar elmlərə dair tədqiqatlar zamanı zərurət yarandıqca riyazi metodları tətbiq etmək bacarığına yiyələnmək müasir dövrümüzün tələblərindən irəli gəlir. Humanitar elmlərdə əgər rəqəmlər informasiya daşıyıcısı kimi çıxış edirsə o zaman adətən ənənəvi olaraq kəmiyyət metodlarından istifadə olunur. Beləliklə, tarixi məlumatların riyaziləşdirilməsi faktiki kəmiyyəti ehtiva edən məlumatların cəlb edilməsi və işlənməsi kimi dar mənada deyil, eyni zamanda həmin kəmiyyət göstəricilərinin ictimai proseslərə, cəmiyyət həyatına hansı formada, necə təsir etdiyini araşdırmaq kimi geniş miqyaslı fenomen kimi dəyərləndirilməlidir.

Elmi seminarda fakültə dekanı İbrahim Zeynalov, elmi işlər üzrə dekan müavini Kəmalə Nəcəfova, fakültənin professor-müəllim heyəti və tələbələri iştirak etmiş, maraqlı və ətraflı çıxışına görə dosent Aydın Məmmədova təşəkkürlərini bildirmişdirlər.